تستفا

آلودگی هوا که این روزها به یکی از اصلی‌ترین معضلات زندگی در شهرهای بزرگ تبدیل شده است، مشکلی سخت بغرنج است که حل آن عزمی ملی و حتی بین‌المللی را طلب می‌کند. اما واقعیت آن است که تا میزان آسیب‌های این پدیده را نشناسیمْ نمی‌توانیم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیحی برای کاهش یا رفع آن انجام دهیم. درست است که هر فرد شهرنشین امروزه می‌داند که آلودگی هوا زیان‌آور است، اما مسأله مهم‌تر آن است که «چقدر زیان‌آور؟» در سال‌های اخیر هر چه دولتمندان و تصمیم‌گیران کشور بیشتر در این موضوع دقیق شده‌اند، نسبت به حل این مشکل حساس‌تر گشته‌اند. تا آنجا که توقف تولید پیکان را می‌توان یکی از نتایج این نگرش به حساب آورد. اما هنوز مسائل بسیار زیادی باقی مانده است، مثلاً اگر ما دریابیم که همین آلودگی هوا چه تاثیری در محیط‌های بسته از جمله محل زندگی یا دفترِ کارِ ما دارد، چه تأثیری در گرم‌شدن و سردشدن هوا دارد، چه زمانی به حالت اضطرار می‌رسد و چه کارهایی در زمان اضطرار باید انجام داد و هزاران موضوع و نکته دیگر! آیا رفتار ما در مقابل این پدیده ناخوشایند ِ شهرهای بزرگ تغییر نخواهد کرد؟

بر اساس آمارهای رسمی ارائه شده مرگ سالانه ۸۰۰۰۰ نفر در سطح جهان تنها بخشی از اثرات زیانبار و ملموس آلودگی هواست و مواردی چون بیماری‌های مزمن تنفسی و ریوی، کم‌هوشی کودکان، کاهش بازده فکری و کاری افراد جامعه، تنش‌های عصبی و خستگی جسمی و روحی در طول روز و اثرات این عوامل بر افت سلامت اقتصادی و روانی جامعه، همچنین هزینه‌های درمانی و زمانی بهبود بیماران از جمله مواردی است که لزوم توجه جدی‌تر به مقوله آلودگی هوا و تلاش جهت کنترل آن را بیش از پیش نمایان می‌سازد.

سکته ی مغزی و آلودگی هوا

افزایش ذرات آلوده كننده ی هوا با افزایش شمار سكته های مغزی ناشی از وجود لخته خون

مسدود كننده در رگ های مغز (سكته مغزی ایسكمیك) ارتباط دارد اما در سكته های مغزی ناشی از پارگی شریان های مغز نقشی ندارد.

بررسی های پیشین نشان داده بود كه بین آلودگی هوا و خطر كلی حملات قلبی و سایر عوارض قلبی-عروقی رابطه وجود دارد، اما تاثیر آلودگی هوا بویژه بر روی سكته ی مغزی مورد بررسی قرار نگرفته بود.

بررسی پژوهشگران آمریكایی بر روی گروه زیادی از بیماران نشان داده كه افزایش میزان ذرات معلق هوا از كمترین حد تا بالاترین حد در یك روز، میزان بستری شدن به خاطر سكته مغزی ایسكمیك را در همان روز ۳۰ درصد می افزاید.

بررسی های بعدی نشان داد كه میان سطح مونوكسیدكربن، دی اكسید نیتروژن و دی اكسید گوگود در هوا و میزان سكته های مغزی ایسكمیك همین رابطه برقرار است.

گرچه میزان افزایش خطر سكته مغزی ایسكمیك به این دلیل به ازای هر فرد كم است، تعداد سكته های مغزی اضافه شده ممكن است خیلی بالا باشد، زیرا آلودگی هوا همه ی انساناها را تحت تاثیر قرار می دهد.

آلودگی هوا ،‌ بیماریهای قلبی عروقی ، ورزش و فعالیت بدنی

در سالهای گذشته سازمانهای بهداشتی تلاشهای زیادی را جهت کنترل و کاهش ابتلا به بیماریهای واگیر در سراسر دنیا انجام دادند ولی در حال حاضر پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر نه تنها در کشورهای توسعه یافته بلکه در کشورهای در حال توسعه نیز یک مسأله مهم بهداشتی به شمار می رود . تحقیقات اخیر نشان می هد که علت ۶۰٪ کل مرگ ها بعلت بیماریهای غیرواگیر است . در بین این بیماریها ، بیماری های قلبی - عروقی عامل اصلی مرگ و میر می باشند .

علاوه بر آن بیماری های ناشی از کاهش خون رسانی به عروق قلب در سال ۲۰۲۰ اولین علت کاهش سلامتی خواهند بود .

نکته حائز اهمیت این است که کنترل این بیماریها ، با اجرای طرحهای کنترل طولانی مدت عوامل خطرزای آنها قابل انجام خواهد بود .

متأسفانه در حال حاضر تغییرات سریع نحوه زندگی در ارتباط با کاهش فعالیت بدنی ، تغییرات رژیم غذایی و افزایش استعمال دخانیات نه تنها در جهت کاهش این بیماری ها نیست بلکه به عنوان عوامل خطرزای این بیماری ها به افزایش شیوع آنها و مرگ و میر ناشی از آنها کمک می کند .

علاوه بر این ارتباط بیماری های قلبی - عروقی با آلودگی هوا در مطالعات متعدد نشان داده شده است . همانگونه که می دانیم بیشترین میزان گازهای آلاینده هوا در اثر سوخت ناقص بنزین اتومبیل ها ایجاد می گردد . در مطالعاتی که انجام شده است ارتباطی بین گازهای آلاینده ناشی از ترافیک وافزایش غلظت فیبرینوژن پلاسما ( یکی از عوامل خطر بیماری های قلبی - عروقی ) دیده شده است . در این مطالعات افزایش میزان بستری در بیمارستان و مرگ و میر بدنبال بیماری های قلبی - عروقی در روزهایی که آلودگی هوا بیشتر است دیده شده است . در بررسی های انجام شده در فاز یک طرح ملی پیشگیری و کنترل بیماری های قلبی - عروقی حدود ۸۰٪ مردم اصفهان در اوقات فراغت خود هیچگونه فعالیت بدنی و ورزشی ندارند .

با توجه به نکات گفته شده در بالا یکی از راههای کاهش ابتلا به بیماری های قلبی - عروقی افزایش فعالیت بدنی و ورزش در طول روز می باشد .

طبق تحقیقات انجام شده انجام روزانه حدود ۴۵ دقیقه پیاده روی با سرعت متوسط می تواند در کاهش ابتلا به بیماری های قلبی مؤثر باشد . یکی از راههای بسیار مفید و مناسب برای داشتن این مقدار ورزش روزانه کافی است شهروندان بجای استفاده از اتومبیل های شخصی ، از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند . به این طریق شخص بخشی از مسیر خود را از منزل تا رسیدن به محل وسایل نقلیه عمومی پیاده طی می کنند . علاوه بر ان می تواند بخشی از مسیر خود تا محل کار را نیز پیاده طی می کند .

به این طریق هم فعالیت بدنی لازم را انجام داده است و هم با عدم استفاده از خودروهای شخصی سطح گازهای آلاینده در شهر کاهش می یابد . علاوه بر آن با کاهش ترافیک در سطح شهر و کاهش زمانهای تأخیر سطح استرس نیز کاهش می یابد و حتی شاید عادات غلط ناشی از آن شامل استعمال دخانیات و عادات غلط تغذیه ای نیز کمتر شود .

بنابراین هر فرد تنها با عدم استفاده از خودروی شخصی گام مهمی در پیشبرد سلامت خود و سایر همشهریان خود برمی دارد .

آلودگی هوا و بیماری‌های قلبی

محققین می‌گویند موش‌هایی كه هوای آلوده تنفس می‌كنند دچار بیماری قلبی می‌شوند. این پژوهشگران كه این فرضیه را بر روی موش‌ها آزمایش كردند می‌گویند تنفس هوای آلوده‌ای كه در مناطق شهری وجود دارد به خصوص زمانی كه با مصرف غذای چرب همراه باشد بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. هدف از این مطالعه مشخص كردن این موضوع بود كه چگونه آلودگی هوا _ به خصوص ذرات معلق كوچك كه از اگزوز خودروها و نیروگاه‌ها خارج می‌شوند- زمانی كه با یك رژیم غذایی چرب همراه شود تضعیف سیستم قلب و عروق را تسریع می‌كند. «لانگ چی چن» از دانشكده پزشكی دانشگاه نیویورك كه نویسنده ارشد این تحقیق است می‌گوید: «ما وجود یك ارتباط اتفاقی بین آلودگی هوا و تصلب شرایین را مشخص كردیم.» تصور می‌شود ذرات موجود در هوا كه كوچك‌تر از ۵/۲ میكرون هستند عمیقاً به درون ریه‌ها نفوذ كرده، به سیستم قلبی- عروقی بدن آسیب می‌رسانند و افزایش تجمع رسوبات در شریان‌ها را تشدید می‌كنند. در نتیجه شریان‌ها تنگ می‌شوند، انعطاف پذیری آنها كاهش می‌یابد و مستعد التهاب می‌شوند. در نهایت فرد برای حملات و سكته‌های قلبی آماده می شود. براساس گزارشی كه در مجله انجمن پزشكی آمریكا منتشر شد برخی برآوردها ذرات كوچك معلق غبار، دوده و دود را مسئول ۶۰ هزار مورد مرگ زودرس سالانه در آمریكا می‌دانند. طی این تحقیق شش ماهه، ۲۸ موش به چهار گروه تقسیم شدند. این موش‌ها به گونه‌ای تغذیه شدند كه مستعد بیماری‌های قلبی- عروقی باشند. در مقایسه با موش‌هایی كه هوای تمیز و تصفیه شده تنفس می‌كردند، موش‌هایی كه هوای آلوده شده با ذرات ریز به میزان ۱۵ میكروگرم در مترمكعب را تنفس كردند سلامتی مناسبی نداشتند. شریان‌های موش‌هایی كه هوای بد تنفس كرده و با یك رژیم پرچرب تغذیه شدند به میزان ۴۲ درصد انسداد ناشی از رسوب در رگ‌ها را نشان می‌دادند. شریان‌های آن دسته از موش‌ها كه با یك رژیم پرچرب تغذیه می‌شدند اما از هوای تمیز و تصفیه شده تنفس می‌كردند ۲۶ درصد انسداد نشان می‌داد. این انسداد در موش‌هایی كه با یك رژیم غذایی عادی تغذیه می‌شدند نیز مشاهده شد ولی هوای آلوده مقدار تجمع رسوبات در شریان‌های آنها را افزایش می‌داد.

آلودگی هوا و اختلال در رشد ریه كودكان

آلودگی هوا رشد و نمو ریه ها را در كودكان مختل می كند.پژوهشگران دریافته اند آلودگی هوا ناشی از ترافیك خیابانها می تواند رشد و نمو ریه را در كودكانی كه نزدیك خیابانهای پر رفت و آمد زندگی می كنند مختل نماید و احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی و تنفسی را در سنین بالاتر افزایش دهد.

محققان دریافتند كودكانی كه از سن ۱۰ سالگی در فاصله ۵۰۰ متری یك بزرگراه زندگی كرده اند عملكرد ریه های آنها در سن ۱۸ سالگی بسیار كمتر از سایر همسالانشان است كه كمتر در معرض آلودگی هوا بوده اند.جیمز گادرمان از دانشگاه كالیفرنیای جنوبی می گوید بروز نقص در عملكرد ریه ناشی از آلودگی هوا در دوران كودكی، سلامت ریه ها را تا پایان عمر به خطر می اندازد. این تحقیق كه نتایج آن در مجله «لانست» منتشر شده است نشان می دهد كاهش عملكرد ریه در سنین بالاتر در بروز بیماریهای قلبی عروقی و تنفسی نقش دارد. محققان تاثیر آلودگی هوا ناشی از ترافیك خیابانها را بر روی ۳ هزار و ۶۰۰ كودك ساكن كالیفرنیای جنوبی طی مدت هشت سال بررسی كردند. محققان هر سال سرعت و میزان هوای خارج شده از ریه ها را بعد از یك تنفس عمیق در این افراد آزمایش كردند. همچنین فاصله محل سكونت كودكان با بزرگراهها و سایر جاده های پر رفت و آمد ثبت شد. نتایج این بررسی نشان داد كودكانی كه نزدیك جاده های اصلی زندگی كرده اند عملكرد ریه آنها افت قابل توجهی پیدا كرده است.

آلودگی هوا ازعوامل شیوع ام.اس در ایران است

رییس آكادمی جراحان اعصاب و استخوان و انجمن بین‌المللی جراحان آمریكا با ابراز نگرانی از روند فزاینده گسترش بیماری‌هایی نظیر ام.اس. و امراض قلبی و تنفسی در ایران از آلودگی هوای شهرها به عنوان عامل عمده گسترش این بیماری‌ها در كشورمان یاد كرد.

این بیماری معمولا در سنین ۳۰ تا ۵۰ سال بروز می‌كند كه به ویژه در سال‌های اخیر در سنین پایین‌تر از ۲۵ سال نیز مشاهده می‌شوند.»پرفسور فتحی خاطرنشان كرد:«برای درمان ام.اس در گذشته از داروهایی نظیر «كورتون»، «بتاسران» و «اوانكس» استفاده می‌شد و در حال حاضر بهترین داروی مورد استفاده در آمریكا «كپكسان» است كه به میزان بیست میلی‌گرم در روز ترزیق شده و از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌كند؛ با این حال هنوز درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد.»پرفسور فتحی درباره عامل بیماری ام.اس.گفت:« در این زمینه نظرات مختلفی وجود دارد. به عقیده عده‌ای از دانشمندان این بیماری منشاء ارثی دارد و برخی عامل این بیماری را ویروس‌های خاصی می دانند كه به كندی رشد كرده و عمل می‌كنند. برخی دیگر نیز معتقدند كه علت این بیماری عواملی نظیر آلودگی هوا است كه مانع از رسیدن مواد مورد نیاز مغز می‌شود.»این جراح مغز و اعصاب با اشاره به این كه امكان ترمیم و جایگزینی سلول‌های آسیب دیده در بیماران مبتلا به MS وجود ندارد، خاطر نشان كرد: «یكی از ویژگی‌های این بیماری این است كه به صورت دوره‌یی عود می‌كند یعنی مدتی از شدت آن كاسته شده و بعد دوباره تشدید می‌شود. بیماران باید بعد از هر دوره اوج بیماری، فعالیت‌های ورزشی و فیزیوتراپی خود را تشدید كنند تا مانع از كار افتادگی عضلات مجاور عضله آسیب دیده شوند.»

اثرات مخرب آلودگی هوا

در کشورهای جهان سوم سالانه 800 هزار نفر در اثر استشمام دود ناشی از آلودگی های فضای باز جان خود را از دست می دهند و آلودگی هوا منشا 5 درصد از ابتلا به سرطان هاست.اما این پدیده ناخوشایند زیست محیطی که به دست آدمیزاد هم ایجاد شده ، افزون بر سالمندان ، بیماران قلبی ، کودکان و ... بر جنین مادران هم اثر منفی می گذارد

با وجود اینکه آلودگی هوا اثرات نامطلوبی را بر انسانها و حتی بر جنین داخل شکم مادر می گذارد، و آثار مخرب آن تا پس تولد همراه آنها خواهد بود، اما تا کنون آمار مشخصی از میزان مخرب این آلودگی ها به صورت ویژه بر جنین وجود ندارد.

تحقیقات نشان می دهد میزان انتشار ترکیبات سرب در هوا و سلامت شهروندان و به ویژه کودکان ارتباط مستقیمی وجود دارد و خطر انتشار سرب نسبت به انتشار سایر آلاینده ها ملموس تر است ، چرا که این ماده سمی قابلیت ماندگاری در سیستم عصبی و کبد دارد.

مسمومیت سیستم اعصاب ، افزایش فشار خون، مشکلات جهاز هاضمه ، صدمه زدن به عروق قلبی و امراض کبدی از دیگر عوارض سرب است و به لحاظ بهداشتی و زیست محیطی نیز ثابت شده است که وجود 10 تا 15 میکروگرم بر دسی لیتر سرب در خون کودکان موجب کاهش هوش و رشد و تاخیر در بلوغ آنها می شود.

بنابر اعلام سازمان بهداشت جهانی عامل 7/35 درصد از عفونت ها ی تنفسی ، 22 درصد از بیماری های مزمن و انسداد ریه و بسیاری از بیماری های دیگراز استشمام دود ناشی از مصرف سوخت های جامد ناشی می شود.

بر اساس تحقیقات انجام شده، کودکان ساکن در منازل مجاور خیابانهایی که بالغ بر 20 هزار خودرو در آن به طور روزانه تردد می کنند ، حدود 6 برابر بیش از سایر کودکان در معرض ابتلاء به بیماریهای ناشی از آلودگی هوا قرار دارند.

آلودگی هوا بر رشد جنین داخل رحم مادر تاثر منفی می گذارد چرا که سبب تاخیر رشد جنین می شود.

جنین هایی که در معرض آلودگی های ناشی ازسرب موجود در هوا و دود سیگار بوده اند به علت تاخیر در رشد، در هنگام تولد از وزن کمتری برخوردار بوده اند.

نوزادانی کههنگام تولد با کاهش وزن مواجه هستند، پس از تولد به لحاظ رشد ذهنی و هوشی پایین تر از دیگر نوزادانی هستند که دارایوزن طبیعی بوده اند.

همچنین کمبود وزن نوزادان زمینه ابتلای آنها به بیماری های عفونی بیشتر را در مقایسه با نوزادان در حد معمول مساعدتر می کند چرا که بدن این نوزادان نسبت به نوزادان با وزن طبیعی از مقاومت و قدرت تغذیه ای کمتریبرخوردار است.

سرب ناشی از دود اتومبیل ها و کارخانجات بر روی مغز جنین اثر منفی می گذارد اما متاسفانه تا به حال در این باره هیچ گونه تحقیق و یا پژوهشی صورت نگرفته است.

آلودگی هوا بر عملکرد سلول های مغزی ، ریه ها و قلب اثر منفی می گذارد وبر گوارش و همچنین میزان اشتهای افراد به ویژه نوزادان تاثیر نامطلوب دارد.

همانطور که یک زن باردار سیگاری می تواند با کشیدن سیگار موجب تاثیرات سوء برای جنین خود شود که از جمله آن، ایجاد اختلال در رشد جنین است،آلودگی هوا هم می تواند بر زنان باردار غیر سیگاری، مضر باشد.

سرب و یا ذرات معلق ناشی ازمصرف بنزین سربی در هوا می تواند بدن جنین را سمی کند.

اکسیژن خون مهمترین عامل در مغز است و هوای آلوده باعث می شود که اکسیژن لازم به خون مادر وارد نشود و از آنجا که جنین نیز به وسیله خون مادر تغذیه می شود بنابراین کمبود اکسیژن خون مادر به جنین نیز منتقل می شود، درنتیجه تاثیر سوء ناشی از این آلودگی ها به جنین نیز منتقل می شود.

تاثیر آلودگی هوا بر هوش دانش آموزان

نتایج حاصل از یک مطالعه تحقیقاتی در شهرهای آمریکا حاکی از آن است که آن دسته از

کودکانی که نزدیک خیابانها و یا بزرگراههای پرتردد زندگی می کنند به مراتب بیش از سایرین در معرض خطر ابتلاء به سرطان ( به خصوص سرطان خون ) قرار دارند .

علت اصلی سرطان خون در کودکان و بزرگسالان را تاثیر هیدروکربنهای حلقوی از جمله بنزین و خودروها را منبع عمده انتشار این آلاینده است در این مطالعه که از سوی دانشگاه کلرادو صورت گرفته ، رابطه مستقیم میان زندگی در مجاورت بزرگراههای پر ترافیک با نرخ سرطان در کودکان به اثبات رسیده است .

در مقایسه ای که میانتهرانو شهر توکیو در ژاپن در طرح جامع آلودگی هوای تهران صورت گرفت ، مقدار بنزین موجود در هوای تهران در حدود 10 الی 100 برابر مقادیر اندازه گیری شده در هوای شهر توکیو بوده استو این در حالی است که بیشترینمیزان اندازه گیری شدهآلاینده هایحاصل از سوخت بنزیندر شهر توکیو مربوط به جاده ها بوده در حالیکه این امر در تهران کاملا برعکس است به این معنی کهخیابانهای شهر،بیشترین مقادیر این آلاینده ها را به خود اختصاص داده است .

هوای تهران از نظر آلودگی هوا مقام دومرا در جهان دارد ، سالانه نزدیک به یک میلیون خودرو جدید از کارخانجات تولید کننده وارد تهران می شود و خودرو های فرسوده هم در خیابانهای شهر تردد می کنند . چه باید کرد ؟ افزون بر کودکان و سالمندان جنین های کوچولو هم از تاثیر آلودگی هوا در امان نیستند . آیا به داشتن آسمانی آبی در تهران می توان امید داشت ؟ !